Οκτώβρης του 1940...Φωτιά και λαύρα στο ιστορικό Καλπάκι και οι μνήμες, παρά τα ογδόντα χρόνια που έχουν περάσει, συνεχίζουν να παραμένουν νωπές, για να συγκρίνονται μαζί τους οι καιροί και οι χρόνοι που ακολούθησαν.
Σαν μανιτάρια ξεφύτρωσαν οι αγωνιστές στα ιστορικά βουνά της Ηπείρου και μαζί με την κατατρόπωση του φασισμού, ξεπλήρωναν τα οφειλόμενα ελευθέρια της Ελλάδος προς τη χαροκαμένη Βόρειο Ήπειρο.
Άνθρωποι που άφησαν γονείς, αδέλφια, συζύγους και τέκνα, δε δίστασαν να ριχτούν με ορμή στον αγώνα για τη λευτεριά. Και σίγουρα οι περισσότεροι απ' αυτούς είχανε επίγνωση της δικής τους ατομικής θυσίας. Προχώρησαν μέσα στον άγριο χιονιά για να αντικρίσουν από κοντά τη γη του Πύρρου και να την απαλλάξουν από τις πολλές αδικίες που τη βάραιναν. Χωρίς να προβαίνουμε σε πολλές και αναλυτικές επεξηγήσεις, η προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς την κατεχόμενη ηπειρωτική μεθόριο, συνοδεύονταν από την βορειοηπειρώτικη ανδρεία, ανδρών και γυναικόπαιδων.
Στάθηκαν ανάχωμα στην αλβανική μανία, που σε συνεργασία με τον ιταλο – γερμανικό άξονα, κατέστρεφε ό,τι έβρισκε στο πέρασμά της, ειδικότερα τις ζωές και τις περιουσίες των γηγενών Ελλήνων του Αργυροκάστρου, των Αγίων Σαράντα, της Χειμάρρας, της Πρεμετής και της Κορυτσάς. Ενώ δε θα πρέπει να παραλείψουμε και τους βλαχόφωνους Έλληνες της Μουζακιάς, οι οποίοι κατά τις μαρτυρίες των Βορειοηπειρωτών, είχανε στήσει υπαίθρια γλέντια περιμένοντας τους ελευθερωτές.
Οι δικοί μας Έλληνες, οδηγούσαν τον Ελληνικό Στρατό στα δύσκολα μονοπάτια, τάιζαν και κυριολεκτικά ξεψείριζαν τους οπλίτες, ούτως ώστε όλο και πιο θαρρετά να επιδίδονται στον αγώνα. Με απαράμιλλο θάρρος, οι γυναίκες μας, προχωρούσαν εν μέσω ναρκοπεδίων και γκρεμών για να υποστηρίξουν την πολυπόθητη λευτεριά τους. Η τρίτη και η τελευταία απελευθέρωση της Ηπείρου μόλις είχε συντελεστεί… Κι όμως, τίποτε δεν αποδόθηκε όπως δικαίως θα έπρεπε στη νικηφόρα Ελλάδα.
Από εκείνη τη στιγμή «όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά…», έτσι όπως συμβαίνει και επί των ημερών μας!
Ογδόντα έτη μετά, με μια επίσημη ευρωπαϊκή Ελλάδα να λησμονά τα κεκτημένα και να δηλώνει θρασύτατα πως το έπος ήταν «αλβανικό». Ωστόσο οι συμπατριώτες και οι ιθύνοντες της μητέρας πατρίδας μας, δεν θα πρέπει να ξεχνούν πως συνοδοιπόρος του Ελληνικού Αγώνα κατά το 1940, ήταν και οι σκλαβωμένοι Ηπειρώτες, που εν γνώσει της παραμένουν ακόμη ξένοι στην ίδια τους τη γη. Το Έπος της Βορείου Ηπείρου, θα έχει πάντοτε χαρακτήρα και ταυτότητα.
