Παρά το γεγονός πως τα πνεύματα έχουν ηρεμήσει, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Τούρκος πρόεδρος Erdogan επί μακρόν απειλούσε την Ελλάδα, γείτονα χώρα και εταίρο του ΝΑΤΟ, με πόλεμο…
Η ελληνοτουρκική "ίντριγκα" απασχολεί για δεκαετίες τη Βορειοατλαντική Συμμαχία, ωστόσο τον τελευταίο καιρό, μέχρι και να συμβεί ο φονικός σεισμός στα σύνορα Τουρκίας - Συρίας, τα πνεύματα είχαν οξυνθεί με πρόφαση τη "στρατιωτικοποίηση" των ελληνικών νησιών που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές του Αιγαίου πελάγους.
Σύμφωνα με τις τουρκικές αιτιάσεις, το άρθρο 13 της συνθήκης της Λωζάνης ορίζει πως «καμία ναυτική βάση και καμία οχύρωση δεν θα εγκατασταθεί στα εν λόγω νησιά».
Το ίδιο άρθρο 13 αναφέρει επίσης ότι «τα τουρκικά αεροσκάφη απαγορεύεται να πετούν πάνω από τα εν λόγω νησιά» και ότι «οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στο εν λόγω νησί θα περιοριστούν σε στρατιωτικές υπηρεσίες».
Από τη μεριά της Ελλάδας, υποστηρίζεται πως η Τουρκία επανειλημμένα αθετεί τις υποχρεώσεις, παραβιάζοντας συνεχώς τον ελληνικό εναέριο χώρο αλλά τα ελληνικά χωρικά ύδατα…
Η Ελλάδα, αναφέρεται στο άρθρο, υποστηρίζει πως η Άγκυρα απειλεί όχι μόνο την εδαφική κυριαρχία των νησιών αλλά και την οικονομική κυριαρχία της υφαλοκρηπίδας της.
Αυτή η πηγή τριβής έφερε τους δύο γείτονες κοντά σε πόλεμο το 1970… με τις δύο χώρες να συμφωνούν στην ανάπτυξη ενός
πλαισίου για δικαιώματα επί γεωτρήσεων και εξορύξεων στο Ανατολικό Αιγαίο.
Τον τελευταίο χρόνο, η Τουρκία άσκησε πίεση στην Ελλάδα και υιοθέτησε επιθετική ρητορική.
Ο Erdogan έχει απειλήσει να χτυπήσει την Αθήνα με βαλλιστικούς πυραύλους εάν επιμείνει να «κατέχει» νησιά στο Αιγαίο.
Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του 2023, ο Erdogan προειδοποίησε τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη ότι η Τουρκία "μπορεί να έρθει ξαφνικά ένα βράδυ» και ότι «[ο Μητσοτάκης] πρέπει να συμπεριφερθεί έξυπνα, διαφορετικά θα δει την πορεία των τρελών Τούρκων».
Ακολούθησαν ακόμα πιο δυσοίωνα σχόλια: «Έχουμε μόνο μια φράση να πούμε στην Ελλάδα: Μην ξεχνάτε τη Σμύρνη [Σμύρνη στα ελληνικά]".
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι μια τέτοια γλώσσα ανησυχεί όχι μόνο το ελληνικό κοινό, αλλά και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ.
Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί εάν η Τουρκία θα κάνει το μοιραίο βήμα… - κάτι που σίγουρα θα προκαλούσε τη σκληρή αντίδραση του ΝΑΤΟ αλλά και γενικά της διεθνούς κοινότητας.
Όμως, όπως έχει καταστήσει σαφές ο Michael Rubin του American Enterprise Institute, η κυβέρνηση του Erdogan θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη διαμάχη για τα νησιά ως πρόσχημα για εισβολή.
Οι επικείμενες εκλογές δυνητικά παρέχουν στον Erdogan υλικό για να ξεδιπλώσει τα εθνικιστικά παραληρήματά του.
Επιπτώσεις για ΝΑΤΟ
Μια σύγκρουση Τουρκίας και Ελλάδας θα έφερνε το ΝΑΤΟ μπροστά σε δύσκολες αποφάσεις.
Η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Πέρα από τον έλεγχο των στενών της Μαύρης Θάλασσας, του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, η Τουρκία λειτουργούσε ιστορικά αφενός ως πλατφόρμα αναχαίτισης της ρωσικής διείσδυσης στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, αφετέρου ως κεραία αναμετάδοσης της αμερικανικής επιρροής στην περιοχή.
Ωστόσο, τα τελευταία είκοσι χρόνια, η Τουρκία υιοθέτησε μια πιο λαϊκιστική και, δεδομένων των παθολογιών μεγάλου μέρους του τουρκικού λαού, αντιαμερικανική προσέγγιση.
Από τότε που ανέλαβε την εξουσία, ο Erdogan ενίσχυσε τον ισλαμισμό σε βάρος της κοσμικής, φιλοδυτικής στρατιωτικής ελίτ.
Ομοίως, η υιοθέτηση του νεοοθωμανισμού και το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας έρχονται σε αντίθεση με την αμερικανική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο νεοοθωμανισμός επιχειρεί να οικοδομήσει μια συμμαχία εθνικιστών και ισλαμιστών στην Τουρκία, μέσα από το πρίσμα του οθωμανικού μεγαλείου.
Σε αντίθεση με τις επιδεινούμενες σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν βελτιώσει σημαντικά τη σχέση τους με την Ελλάδα -το άλλο μισό της ζωτικής σημασίας νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ- από την εκλογή της κεντροδεξιάς κυβέρνησης του Μητσοτάκη το 2019.
Αυτή η προφανής αλλαγή στις σχέσης μεταξύ των συμμαχικών κρατών προσφέρει παραπάνω κίνητρα στις ΗΠΑ να κλίνουν προς την Ελλάδα σε περίπτωση εχθροπραξιών – ειδικά αν η Τουρκία επιτεθεί πρώτη.
Η νέα κατάσταση αναστάτωσε τον Erdogan, όπως φαίνεται και από την ωμή κριτική του απέναντι στο ενδεχόμενο να υπάρξει μια νέα βάση του ΝΑΤΟ στην Αλεξανδρούπολη, μια ελληνική πόλη στα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας.
Αυτή η δυναμική διαμορφώνεται μέσω και των διαμετρικά αντιθέτων πορειών που έλαβαν Τουρκία και Ελλάδα, με τη χώρας μας να γίνεται πιο φιλελεύθερη και την Άγκυρα να κινείται σε μια πιο αυταρχική κατεύθυνση.
Μια σύγκρουση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας θα ήταν "μια αυστηρή δοκιμή οξέος".
Γεωπολιτικός αντίκτυπος
Οι άμεσες συνέπειες μιας τουρκικής εισβολής στα ελληνικά νησιά είναι ασαφείς.
Δεν υπάρχουν διατάξεις στο Σύμφωνο του ΝΑΤΟ, που να ορίζουν κάτι συγκεκριμένο…
Επιπλέον, υπάρχουν περιορισμοί εκ των διαδικασιών.
Το ΝΑΤΟ λειτουργεί με βάση την αρχή της ομοφωνίας και η ενότητα μεταξύ των είκοσι εννέα κρατών μελών απαιτεί συμβιβασμό.
Για να προβεί ο οργανισμός σε οποιαδήποτε τιμωρητική ενέργεια αν π.χ. λάμβανε χώρα μια τουρκική εισβολή στα ελληνικά νησιά, η συμμαχία θα έπρεπε να αυτοσχεδιάσει.
Δεν υπάρχει προηγούμενο.
Η πιο «κοντινή» αναλογία είναι η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.
Σε αυτή την περίπτωση, το ΝΑΤΟ κινήθηκε με γνώμονα τη συγκράτηση της νότιας πτέρυγας του ΝΑΤΟ και την αποτροπή της σοβιετικής διείσδυσης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το πιο πιθανό είναι πως, σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ δύο κρατών μελών, η αντίδραση του ΝΑΤΟ θα είναι παραλυτική, παρά αποφασιστική δράση.
Ανεξάρτητα από το τι θα μπορούσε να κάνει το ΝΑΤΟ ως αντίδραση σε μια τουρκική επίθεση, η σχέση της Άγκυρας με τη συμμαχία είναι βέβαιο ότι θα χαλαρώσει έτι περαιτέρω – κάτι που θα αφήσει τους Τούρκους με λιγοστές επιλογές.
Η Τουρκία θα μπορούσε ενδεχομένως ακόμη και να εγκαταλείψει τη συμμαχία του ΝΑΤΟ οικεία βουλήσει - ειδικά εάν η Άγκυρα θεωρήσει ότι οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις είναι αφόρητες.
Ωστόσο, ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι απίθανο, καθώς δεν υπάρχει σαφές κίνητρο για την Τουρκία για να αποχωρήσει.
Επιπλέον, η Τουρκία θα μπορούσε να αποσυρθεί από τη δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ, σε μια συμβολική επίδειξη περιφρόνησης παρόμοια με αυτή του Charles de Gaulle τη δεκαετία του 1960.
Η σχέση λοιπόν της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ είναι πιο πιθανό να χαρακτηριστεί ως αργή διάβρωση παρά ως καθαρή ρήξη.
Η πιο ανησυχητική επίπτωση οποιασδήποτε διπλωματικής αντιπαράθεσης μεταξύ ΝΑΤΟ και Τουρκίας είναι η απειλή μιας βαθύτερης διμερούς σχέσης μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας – κάτι που διαβρώνει τον σκοπό ύπαρξης της Τουρκίας στη συμμαχία.
Η Άγκυρα είναι πλέον δεμένη στο άρμα της Μόσχας ενώ οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει στενούς οικονομικούς και επενδυτικούς δεσμούς.
Εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι πολίτες και επιχειρήσεις έχουν επενδύσει στην Τουρκία.
Πράγματι, η Αττάλεια στη νότια ακτή της Τουρκίας αναφέρεται και ως "Μόσχα της Μεσογείου".
Ο Caleb Larson έχει καλύψει στο παρελθόν τους κινδύνους που εγκυμονεί η αυξανόμενη παρουσία της Μόσχας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Μια ρωσική διείσδυση θα έχει τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές επιπτώσεις στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων, και το οποίο η αμερικανική εξωτερική πολιτική προσπαθεί να αποτρέψει τα τελευταία εβδομήντα χρόνια.
Πάντως, αυτές οι τάσεις αντικατοπτρίζουν εν μέρει την έλλειψη συνοχής στην Ευρώπη - και κατ' επέκταση στο ΝΑΤΟ ως στρατηγική οντότητα.
Ο χάρτης της Ευρώπης χωρίζεται, με περιοχές και υποπεριοχές να σχηματίζονται εντός του ΝΑΤΟ.
Ακόμη και το ενοποιητικό αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία δίχασε…
Κάθε μέλος της συμμαχίας φαίνεται να κινείται με διαφορετικό ρυθμό.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, σταθμίζει συνεχώς το νέο γεωπολιτικό της βάρος, δεδομένης της πρόσφατης αστάθειας στις περιοχές της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου, την οποία είναι πρόθυμη να εκμεταλλευτεί, εις βάρος όμως της συμμαχίας, σε βαθμό που δεν έχει παρατηρηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες.
Η διαφαινόμενη αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας αναγκάζει το ΝΑΤΟ να ανακτήσει τον προσανατολισμό του και να επικεντρωθεί στα θεμελιώδη.
Προοπτική
Αυτές οι τάσεις αντικατοπτρίζουν εν μέρει τη σχετική πτώση της αμερικανικής ισχύος.
Μέχρι τώρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν σε θέση να θεραπεύσουν τις ευπάθειες του ΝΑΤΟ.
Τώρα, χρειάζεται ολοένα μεγαλύτερη αμερικανική «ενθάρρυνση» για να κινηθεί η συμμαχία προς μια δεδομένη κατεύθυνση, ενώ τα πιο ισχυρά μέλη της, που αισθάνονται λιγότερο την ανάγκη της προστασίας της συμμαχίας, νιώθουν ελεύθερα να χαράξουν τη δική τους πορεία όταν η συμμαχία δεν ανταποκρίνεται άμεσες ανάγκες (π.χ. η Τουρκία).
Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να περιμένουν δείγματα «ανυπακοής».
Σε ό,τι αφορά, βέβαια, την Άγκυρα, ένας ρωσοτουρκικός άξονας είναι απίθανο να διαρκέσει.
πορεί να είναι τακτικοί σύμμαχοι, αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε τη Μόσχα και την Άγκυρα ως στρατηγικούς συμμάχους.
Πρόκειται, ιστορικά, για εχθρούς στο πεδίο του Καυκάσου, όπως άλλωστε φάνηκε και στην Αρμενία στα τέλη του 2020 (οπότε η Ρωσία ταπεινώθηκε).
Ένα παρόμοιο μοτίβο επαναλήφθηκε τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής στην Ουκρανία.
Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, οι εγγενείς γεωπολιτικές αντιπαλότητες πιθανότατα θα ξεπεράσουν κάθε προσωρινή φιλία μεταξύ των δύο αυταρχικών ηγετών.
Με την ίδια λογική, η Τουρκία, ανεξάρτητα από τους πονοκεφάλους που μπορεί να προκαλέσει στους Αμερικανούς ηγέτες, παραμένει φυσικός αντίπαλος του Ιράν και επομένως πιθανό αντίβαρο στην ιρανική επιρροή στη Συρία.
Ακόμα κι αν η Τουρκία δεν είναι πλέον σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτό δεν σημαίνει ότι η γεωπολιτική βάση για την ευθυγράμμισή τους θα εξατμιστεί.
Τον 19ο αιώνα, η Βρετανία ήταν μια φιλελεύθερη θαλάσσια δύναμη και συμπαθής στα κινήματα ανεξαρτησίας σε όλα τα Βαλκάνια, κατανοούσε ωστόσο τη γεωπολιτική απειλή που θέτει η ρωσική επέκταση σε βάρος της παρακμάζουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Έτσι, όσο άδικο κι αν πίστευαν ότι ήταν, οι Βρετανοί ηγέτες επεδίωκαν την εδαφική ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, για την αναστολή της ρωσικής κίνησης προς τα στενά και τη Μέση Ανατολή.
Ο φιλελευθερισμός αναγκάστηκε να συμβιβαστεί λόγω της γεωπολιτικής πραγματικότητας.
Η υπεράσπιση της Τουρκίας από τη Βρετανία δεν συνεπαγόταν κανένα βαθμό ιδεολογικής επιδοκιμασίας ή συμβατότητας των εγχώριων θεσμών, ούτε απαιτούσε συμμαχία - η διευθέτηση ήταν ρεαλιστική και υπό όρους.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποχρεωθούν να κάνουν παρόμοιους υπολογισμούς προχωρώντας, στους οποίους η Τουρκία δεν θα ούτε εντελώς αντίπαλος ούτε σύμμαχος, αλλά κάτι ενδιάμεσο».
